طرح مساله

در یکی دو سال اخیر نوعی سرخوردگی از پژوهش های اجتماعی در سطوح مدیریتی و حاکمیتی شهری و کشوری به چشم می خورد. برخی نهادهایی که تا پیش از این چاره یافتن راه حل مشکلات اجتماعی خود را در سفارش دادن پژوهش می دیدند، امروزه از این رویکرد رویگردان شده و با تشکیل شوراهای اندیشه ورز می کوشند تا از شمّ عمومی و کارشناسی اهل فن، پاسخ سوالات خود را بجویند.

می خواهم در مورد شکل گیری یک هنجار، نه به معنای باید و نباید ها، بلکه به معنای رفتار اغلب افراد یک جامعه بنویسم. چگونه یک هنجار، به معنای اخیر، شکل می گیرد. به طور خاص، می خواهم به وضعیت خرده فرهنگ ها، مثلا خرده فرهنگ مردم حاشیه نشین، بپردازم.

چند عامل می‌تواند منجر به پدیده بیکاری در یک جامعه شود:
1. فقدان مازاد: اگر در جامعه ای بهره وری پایین باشد، افراد مازادی برای هزینه کرد در سایر نیازهای با کشسانی بیشتر ندارند. در این صورت افراد حتی اگر به تولید محصولات غیر غذا بپردازند، دیگر افراد امکان خرید آنها را نخواهند داشت. در این صورت نقدینگی در جامعه کاهش می یابد. به عبارتی مردم پولی برای خرید کالاهای با کشسانی بیشتر ندارند و اقتصاد معیشتی حاکم می شود.

برای اینکه بتوانیم تحلیلی از بیکاری در جامعه داشته باشیم، باید اول در خصوص اشتغال طرح مبانی کنیم. ابتدا فرض کنیم جامعه ای بدون ارتباط با خارج داریم. هر کدام از افراد این جامعه اگر انرژی خود را تبدیل به کار مفید بکند، یعنی آن را به خدمت/ کالای مورد نیاز مردم تبدیل کند و سپس آن را به سایرین عرضه کند، می‌تواند در ارضای نیاز مردم آن جامعه سهیم باشد. اگر کار نکند، انرژی او ذخیره نمی شود، بلکه صرف تداوم حیات او شده و بدون تبدیل شدن به محصول مورد نیاز جامعه به هدر می رود. چنین فردی «سربار» نامیده می شود. زیرا از محصول کار دیگران ارتزاق می‌کند و تداوم حیات خود را با استفاده از محصول کار آنان محقق می‌کند.

بر خلافِ، و یا شاید در کنارِ دغدغه های هنجاری و ارزشی حاکمیت یا نخبگان، افکار عمومی جامعه حساسیت ها و اولویت های خودش را دارد و آنها را اعمال می‌کند. به نظر می رسد ظلم و سوء استفاده از دیگران، به ویژه افراد کم دفاع یا بی دفاع، یکی از اصلی ترین اولویت ارزشی جامعه است. یکی از بارزترین مصادیق آن، ظلم و سوء استفاده از کودکان است. واکنش جامعه به تعرض به کودکان و قتل آنان که در مورد ستایش، آتنا و مورد اخیر، اهورا، اتفاق افتاد نشان دهنده چنین حساسیتی است. از قضا به نظر می رسد فشار افکار عمومی در سرعت رسیدگی و شدت حکم صادره موثر بوده است.

ر روابط عاشقانه ای که به ازدواج منتهی می شوند معمولا یک نارضایتی بعدی پیش می آید که ناشی از عدم وجود رابطه پیشین بین زوجین است. مرد که اکنون به معشوق پیشین خود رسیده است دیگر آن شور و آشفتگی پیشین را که برای معشوق/زن لذت بخش بود ، ندارد. در عوض در ایام وصال می کوشد تا انرژی را که در دوران عاشقی صرف جلب نظر معشوق و غلبه بر هجران کرده بود، با آرامش بازیابی کند.

چند سال پیش با هدف ارائه راهبردهای توسعه عرصه اجتماعی گردشگری شهر مشهد پژوهشی انجام دادم. پس از مصاحبه های کیفی و سنجش های کمی از خبرگان و ذی نفعان و دسته بندی راهکارها و راهبردهای مختلف، به سه راهبرد کلیدی برای توسعه بعد اجتماعی گردشگری مقصد رسیدیم. این سه راهبرد عبارت بودند از:

کتاب «ایران بین دو انقلاب» نوشته یرواند آبراهامیان، یکی از برجسته ترین کتابهایی است که در دهه های اخیر در حوزه تاریخ معاصر نوشته شده است. وجه برجستگی این کتاب، از نظر نگارندهِ جامعه شناسی خواندهِ این نوشتار، داشتن یک نظریه سیاسی- اجتماعی در نگارش تاریخ معاصر است.

کتاب «تفسیر خواب» زیگموند فروید در بردارنده تلاش قابل توجه مولف در رمزگشایی از یکی از مهمترین رخدادهای روانی انسان ها است که البته می توان گفت به نوعی دربردارنده بخش های معظمی از اصلی ترین نظریات فروید در زمینه سرکوب، سانسور، نظریه جنسی و رابطه خودآگاه و ناخودآگاه وی است.

کتاب سوسیوبیولوژی: تلفیق نوین تالیف برجسته و مدح شده ادوارد ویلسون است. آن گونه که در بیوگرافی مولف آمده، نه تنها او دارای وجاهت و جایگاه بالایی در رشته زیست شناسی است(چنانچه گفته شده بسیاری او را داروین قرن می نامند) بلکه کتاب او نیز از سوی انجمن بین المللی رفتارشناسان کتاب قرن نامیده شده است.

فرامرز رفیع پور هدف خود در این کتاب را «نشان دادن شرایط یک علم سازمان یافته برای ایران و عوامل که مانع دستیابی به آن می شوند» (ص. 24) اعلام می کند. با این حال، او ارکان نظام علمی مورد بررسی خود را استاد، دانشجو و محتوای درسی معرفی می کند که نشانگر آن است که مولف حوزه دانش در جامعه را محدود به عرصه آموزش نموده و به روابط ساختاری میان بخش های اقتصاد، صنعت، سیاست و نظایر آن بر علم نخواهد پرداخت.

یک جامعه‌شناس گفت: به دلیل ممنوعیت‌هایی که در سال‌های گذشته نسبت مراسم چهارشنبه‌سوری وجود داشت این مراسم از شکل آیینی خارج و حالت زیرزمینی پیدا کرد.